voko Lichen
           Foto's en plattegrond van het project Loppersum 1985-1987
plattegrond

  Plattegrond van het plein (objecten, bestratings- en beplantingsplan).
  1. Boomstoel                                                 5. De Wachter
  2. Boomtekker                                               6. Filosofenpaadje
  3. Lichtboom                                                 7. Betongaasvormen met buxusbeplanting
  4. Aluminium beelden:                                   8. Bestrating
      Iet, Wiet, Waait, Is eerlijk, Weg                   Overig = Beplanting

overzicht
    Overzicht/fotocollage.
vier aluminium beelden
 Het plein met de aluminium beelden en bestratingspatronen.
aluminium beelden
 Iet, Wiet ,Waait, Is eerlijk, Weg : 5 aluminium beelden.
boomstoel en lichtboom
 De boomstoel en de lichtboom.
boomstoel en boomtrekker
 De boomtrekker en de boomstoel.
wachter, betongaasvorm en boomstoel
 De Wachter, een betongaasvorm en de boomstoel.
betongaasvormen wachter en natuursteenpaadje
 2 Betongaasvormen met buxusbeplanting.  De Wachter met daar achter het filosofen-paadje.
betongaasvorm, boomtrekker, wachter schoolstraat
 Een betongaasvorm, de boomtrekker en de wachter.  Uitzicht op de schoolstraat.
lichtboom
 De lichtboom.
de Wachter
 De Wachter, aluminium beelden, bestratingspatronen.
de wachter

 

 Begin november 2005, na 18 jaar, verwijderde de gemeente Loppersum zonder medeweten van de
kunstenaars het overgrote deel van de beelden van het samenhangende kunstwerk.
De twee betongaasvormen met buxusbeplanting bleven op het plein staan en één aluminium beeld ("Waait")
uit een serie van vijf, werd bij de buren in de tuin geplaatst.
De rest werd aanvankelijk gedumpt op een sportveld en later verplaatst naar verschillende gemeentelijke
opslagplaatsen waarbij de beelden werden beschadigd. Voko Lichen protesteerde onmiddellijk bij de gemeente
Loppersum vanwege de inbreuken op haar auteurs- en persoonlijkheidsrechten.
Na het aanbieden van excuses door de gemeente, en diens mededeling dat er van het begin af aan de intentie
bestond om de verwijderde beelden te herplaatsen en te herstellen
, en diverse overlegrondes, verstrekte
Loppersum in oktober 2006 een opdracht  aan voko Lichen voor het maken van een schetsontwerp voor de
herplaatsing.
Nieuwe locaties voor de verschillende onderdelen van het kunstwerk werden in samenwerking met de
gemeente gezocht; financiële grenzen werden daarbij niet aangegeven. Het ontwerp zou eventueel in fasen
worden uitgevoerd en met behulp van subsidies kunnen worden gerealiseerd.
Begin januari 2007 werd dit schetsontwerp gepresenteerd aan de gemeente die het accepteerde en meende
dat aan de opdracht was voldaan.

 Na een lange stilte, in mei 2007, precies anderhalf jaar na de verwijdering van de beelden, deelde de
gemeente mee niet over te zullen gaan  tot uitvoering van dit ontwerp
omdat zij de kosten  te hoog vond.
Inhoudelijk werd niet op het (voorlopige) schetsontwerp ingegaan. De raadscommissie die zich boog over
het ontstane geschil deed geen uitspraak maar besloot  in juni 2007 dat de rechter maar een oordeel
moest vellen.
Daarop spande voko Lichen een kort geding aan tegen de gemeente Loppersum om genoegdoening
te krijgen.
voor de inbreuk op haar rechten en de geleden schade. Op 8 september wees de Voorzieningenrechter te
Groningen alle eisen af
en meende dat met het verstrekken van de schetsontwerp-opdracht het geschil was
opgelost. Omdat in het oordeel van de rechter totaal niet werden meegenomen de kwesties intellectueel
eigendom/auteursrecht/persoonlijkheidsrecht en verminking van een kunstwerk, ging voko Lichen in hoger
beroep bij het Hof van Leeuwarden.

 Auteurswet art 25 : "De maker van een werk heeft het recht zich te verzetten tegen (c) elke andere wijziging
in het werk en tegen (d) elke misvorming, verminking of andere aantasting van het werk, welke nadeel zou
kunnen toebrengen aan de eer of naam van de maker of aan zijn waarde in deze hoedanigheid."

 Deze zaak kwam voor op 12 december 2007. De uitspraak in hoger beroep was op 16 januari 2008.
In het arrest van het Hof werden de vorderingen van voko Lichen geheel afgewezen.
De rechters achtten het belang van de gemeente groter dan dat van de kunstenaars en legden
de beslissingsbevoegdheid omtrent de verwijdering, zonder dat er overleg met de makers gepleegd hoeft te
worden, uitsluitend bij de eigenaar van het werk.
De betrokken kunstenaars werden hoofdelijk veroordeeld in de proceskosten van beide instanties.

 Het grootste deel van de onoordeelkundig gerooide en beschadigde onderdelen van het kunstwerk ligt nog
steeds op een gemeentelijke opslagplaats. In 2008 vond voko Lichen een kunstliefhebber die de vijf
aluminium beelden tegen betaling van de gemeente Loppersum overnam. Deze wachten nu op restauratie en
een nieuwe bestemming.

de verwijderde beelden
 
gemeenteopslag gemeenteopslag
    Hieronder een korte samenvatting van het arrest:


Geen inbreuk op persoonlijkheidsrechten.

Arrest in de langslepende beeldenruzie tussen kunstenaarscollectief voko Lichen en de Gemeente Loppersum

Vorderingen worden geheel afgewezen met veroordeling van de kunstenaars in de kosten van beide instanties.

Voko Lichen is opgekomen tegen de verwijdering van beelden door de gemeente Loppersum zonder voorafgaand overleg. Tevens komt zij op tegen de beschadigingen van de beelden. Samengevat beroept voko Lichen zich op inbreuken op de aan haar toekomende persoonlijkheidsrechten zoals opgenomen in artikel 25 lid 1 aanhef en onder c en d Auteurswet waarbij er een inbreuk op het auteursrecht op de individuele beelden maar ook op het verzamelwerk in onderlinge samenhang gepresenteerd.

Verweren van Gemeente falen, maar grieven voko Lichen leiden uiteindelijk niet tot de conclusie dat er een inbreuk is op artikel 25 lid 1 onder c AW (wijziging): ro10.1 'Gelet op het vorenstaande is het hof voorshands van oordeel dat de verwijdering van de afzonderlijke kunstobjecten niet in strijd met de Auteurswet heeft plaatsgevonden. De enkele omstandigheid dat hierover geen voorafgaand overleg met Voko  heeft plaatsgevonden, geeft geen aanleiding voor een andersluidend oordeel, nu de beslissingsbevoegdheid omtrent de verwijdering uitsluitend bij de eigenaar van het werk berust en er geen norm valt aan te wijzen op grond waarvan de eigenaar gehouden zou zijn om met de maker van het werk overleg te plegen alvorens tot verwijdering over te gaan.'
en r.11.1 Nog daargelaten of de verwijdering van de kunstobjecten als een wijziging in de zin van art. 25, eerste lid, aanhef en onder c, Auteurswet van het kunstwerk in zijn geheel gezien kan worden, is het hof voorshands van oordeel dat -zoals de gemeente tot haar verweer heeft aangevoerd -het recht van VOKO om zich te verzetten tegen de wijziging in het werk gelet op alle omstandigheden van het geval in strijd zou zijn met de redelijkheid. 

Opvallende passage in 11.2 waarbij het Hof overweegt dat er wellicht toch een uitzondering is met betrekking tot een beeld wat is verplaatst. Nu de Gemeente ter zitting heeft aangeboden deze te verwijderen bestaat er geen afzonderlijk belang meer tot beoordeling van grieven voor uitsluitend dit beeld. Met andere woorden: het is wellicht niet goed gegaan, maar het aanbod achteraf is voldoende.
Voor wat betreft art 25 lid 1 onder d: 'Wat betreft het door Voko gedane beroep op art. 25, eerste lid, aanhef en onder d, Auteurswet (beschadiging door onoordeelkundige verwijdering en opslag) is het hof van oordeel dat in dit geding onvoldoende aannemelijk is gemaakt dat de gemeente bij de verwijdering en de opslag van de beelden onzorgvuldig heeft gehandeld als gevolg waarvan de beelden beschadigd zijn geraakt.' 

Arrest lijkt de weg vrij te maken voor overheden die zonder overleg kunstwerken willen verwijderen. Ook indien moet worden aangenomen dat er geen overleg behoeft plaats te vinden (hetgeen uitermate onwaarschijnlijk is) heeft de Gemeente ic de onderdelen beschadigd en als verzamelwerk aangetast. Daarmee staat vast dat er een inbreuk is op de persoonlijkheidsrechten van de kunstenaars. Deze blijft echter staan en er wordt de Gemeente feitelijk geen strobreed in de weg gelegd. Het lijkt met dit arrest de vraag of artikel 25 lid 1 aanhef onder c en d AW niet een dode letter is geworden. Cassatie wordt overwogen.

Meer over het arrest is te vinden op: http://www.boek9.nl ,vul daar in het zoekvenster voko lichen in.

boomstoel met jeugd
De boom (een vleugelnoot) zonder zijn stoel en met afgezaagde takken.
boom zonder stoel
"Waait" in de tuin bij de buren.
waait bij de buren
Wat er over bleef op het plein.

Hier volgt Het schetsontwerp
van voko Lichen betreffende de herplaatsing.
Het omvat: de "Zoektocht naar hernieuwde motivatie"
 en de verschillende ontwerpen.


 Het kunstwerk bij de Prinses Beatrixschool in Loppersum.
 Zoektocht naar hernieuwde motivatie voor de ku
nstenaars.

  Historie
 Wij weten niet om welke reden het nodig werd de verkeerssituatie te reguleren.
 Hiervoor werd de Pomonaweg afgesloten en een breng- en afhaalverkeerspleintje met
 insteekparkeerplaatsen voor de ouders aan de Schoolstraat gepland.
 Met het afsluiten en uitbreken van de Pomonaweg werd een vacuüm gecreëerd.
 De enige ruimtelijke invulling bestond uit de wens hier schooltuintjes te realiseren en daarbij kon het
 natuurlijk niet blijven. Mede omdat de bedrijvigheid die gedurende decennia het gezicht van de buurt had
 bepaald weggevallen was, leek deze nu de buurt op het dieptepunt in een houdgreep te hebben.
 De clustering van scholen en het zwembad brachten al die fietsende kinderen uit de dorpen hierheen.
 Er moest gedifferentieerde belevingsruimte aangeboden worden.
 Zo werd besloten een kunstopdracht te verstrekken. Wij hebben de hiervoor gegeven ruimte zo uitgebreid
 mogelijk benut in al haar facetten. Ons uitgangspunt was dat er voor één ieder wat wils zou zijn en dat er iets
 te beleven viel voor van 5 tot 85 zoals men wel eens zegt.
 Hierin lijken wij ruimschoots geslaagd want nadat iedereen zijn of haar gedachten over kunst en over ons
 kunstwerk in het bijzonder heeft kunnen aanscherpen, zijn wij nu weer aan zet om de ruimte te scheppen
 om tot herwaardering van het werk te komen.

  Het werk
  Terug kijkend en ons herinnerend wat onze inzet was welke zou leiden tot de uiteindelijke verschijningsvorm
  is deze, eigenlijk zoals bij elk kunstwerk, te herleiden uit de problematiek of de stellingname die het werk
  verbeeld. De ruimte die ontstond kwam er omdat er iets anders verdwenen was.
  Datgene wat uit de vorige situatie nog overgebleven was en waarvan we de idee konden achterhalen, hebben we
  zonder uitzondering in het navolgende laten meespelen.
  Alles wat tot ons komt is trilling en elke verandering in de cadans heeft betekenis, het streelt ons en geeft ons
  een push.
  Elke ruimte kent eigen wetmatigheden waar het zelf absoluut gesproken in alle helderheid ook aan moet voldoen.
  Misschien is dit de enige heldere gedachte want daarna zal de verwarring hand over hand alleen maar toenemen.
  De idee is dat elk element dat in de door ons te vullen ruimte tot stand kan komen, langere tijd kan bestaan of
  uiteindelijk aan deze ruimte zal ontsnappen, geheel moet passen tussen de uitersten die in de ”Wachter”
  verenigd zijn.
  Met dit idee verkregen wij positieve en negatieve oerkrachten, hiermee cyclische fenomenen en daarmee
  het besef van tijd; een mythologisch besef en het gevoel te weten van goed en kwaad.
  De ruimte op deze manier geïsoleerd wekt de fantasie dat de creatieve handeling vrijheid geeft. De meest
  tastbare vorm van vrijheid is de beweging: rennen, tuimelen, hinken of achteruitlopen. Hoe begrens je onze
  uitzonderlijke ruimte van al dat andere wat haar omgeeft zodat de uitnodiging tot de dans niet gestopt wordt
  door de val van het podium?
  De beplanting begrenst en versnelt suggestief de beweging en verlegt het roekeloze experiment naar de kern.
  Een dergelijke ruimte creëert haar eigen incidenten zoals de betongaasvormen, de bomenpoort van niets naar
  nergens  en “Iet” dat uitgroeide tot een proces. Zichtbare stappen van abstract naar realisme met als thema
  het rijmpje dat leidt tot uitsluiting, het buitengesloten worden.
  Uiteindelijk vertelt het ook het verhaal van elk unicum, idee, karakter, of mens welke tot volledig wasdom kan
  komen en ondanks de aantoonbare levenskracht in wezen altijd de vergankelijkheid ingebakken weet.
  Tegen dit weten heerst een collectief verzet ; elk bewust handelen heeft instandhouding als drijfveer.
  Toen de doos van Pandora openging, stortte alle rampspoed zich over de wereld uit, alleen de hoop bleef als
  onze eigen persoonlijke marteling. Hier vinden wij duiding voor de boomstoel: niemand weet hoe lang de slang
  van de tijd deze strijd tegen het vallen nog zal ondersteunen. Wij zijn ons niet bewust van ons streven deze
  boom te overleven.
  De ons gegeven ruimte wil vernieuwing, wij moeten ons en haar steeds anders zien; waarom moet die scheve
  boom dan blijven? Voor het creëren van een opvolger en een tegenpool heeft de boomtrekker nooit kunnen
  zorgen, van het begin af aan was hier tegen verzet. Scheve bomen, het zou wat. Dit spel wat kunst heet te zijn,
  licht gebeurtenissen uit en spiegelt zich aan de werkelijkheid.
  Gisteren is niet meer als een herinnering en morgen zal eens niet anders zijn.
  Door het volgen van onderwijs kunnen wij ons scholen en met de opgedane kennis de beschaving als iets
  bijzonders zien.
  Op school kunnen wij de aanmoediging ervaren om de draad op te pakken en zo ons zelf ontsluiten. Hiermee is
  de lichtboom het object dat het dichtst bij de school staat en is de rest naschoolse vrije tijdsbeleving gebleven.

  Voko Lichen, oktober 2006.

plattegrond van het plein
 
de lichtboom bij de bibliotheek
de lichtboom gerestyled
schaduw van de lichtboom
 
de boomstoel bij de spoorwegovergang
boomstoel en boomtrekker met veiligheidsglas en de schaduwen
 
Iet, Wiet, Waait, Is eerlijk, Weg, de Wachter en de Boomtrekker bij Veldzicht
 
restauratie van de Wachter
schaduw van de Wachter
 
restauratie van de beeldengroep "IET, WIET, WAAIT, IS EERLIJK, WEG"
De schaduwen van "Iet, Wiet. Waait, Is eerlijk , Weg".
schaduwen van IET, WIET, WAAIT
schaduwen van IS EERLIJK, WEG
  ©       overzicht projecten                                      home                                                         contact